کنجاله سویا (Soybean Meal) یکی از اساسیترین و ارزشمندترین منابع پروتئینی در صنعت خوراک دام، طیور و آبزیان است. این محصول جانبی فرآیند استخراج روغن از دانه سویا بوده و بهدلیل درصد بالای پروتئین خام (۴۴ تا ۵۰ درصد)، تعادل عالی اسیدهای آمینه و قابلیت هضم بالا، بهعنوان اصلیترین منبع پروتئین گیاهی در جهان شناخته میشود.
در مقایسه با سایر کنجالهها مانند کلزا یا آفتابگردان، کنجاله سویا دارای محتوای بالاتری از لیزین، متیونین و ترئونین است؛ سه اسید آمینه حیاتی که برای رشد عضلات، تولید شیر، تخممرغ و گوشت باکیفیت ضروریاند. همین ویژگی باعث شده است که کنجاله سویا در اغلب جیرههای دامی، پایه اصلی ترکیب خوراک باشد.
در ایران، بخش عمدهای از نیاز صنایع خوراک دام از طریق واردات از کشورهای برزیل، آرژانتین و هند تأمین میشود و محمولههای آن از طریق بندر امام خمینی (BIK) و گاه بندرعباس وارد کشور میگردند. در سالهای اخیر، تولید داخلی کنجاله از دانههای روغنی ایرانی در استانهای خوزستان، گیلان، کرمان و گلستان نیز رشد قابل توجهی داشته است و به تأمین بخشی از نیاز بازار کمک میکند.
با توجه به سهم بالای کنجاله سویا در هزینه خوراک، آشنایی با انواع، کیفیت، ترکیب شیمیایی و مسیرهای تأمین آن برای دامداران و کارخانههای خوراک ضروری است.
کنجاله سویا (Soybean Meal – SBM) محصولی است که پس از استخراج روغن از دانههای سویا باقی میماند و یکی از غنیترین منابع پروتئین گیاهی در خوراک دام و طیور به شمار میآید. این فرآورده به دلیل پروتئین بالا، قابلیت هضم مناسب، تعادل اسیدهای آمینه و سطح پایین چربی خام، در ترکیب اغلب جیرههای غذایی نقش محوری دارد.
فرآیند تولید کنجاله سویا معمولاً از سه مرحله اصلی تشکیل میشود:
دارای حدود ۴۴ تا ۴۶ درصد پروتئین خام
دارای حدود ۴7 تا ۴9 درصد پروتئین خام
بخشی از تفاله سویا حاصل از فرآیند روغنکشی
1. کنجاله سویا معمولی (SBM 44% – 46%)
این نوع کنجاله دارای حدود ۴۴ تا ۴۶ درصد پروتئین خام است و در نتیجه باقیماندن پوسته دانه، فیبر خام بیشتری دارد. معمولاً در خوراک گاوهای شیری، گوسفندان و طیور تخمگذار استفاده میشود.
2. کنجاله سویا با پروتئین بالا (HP SBM – 48%)
در این نوع، بخش پوسته از محصول جدا میشود تا درصد پروتئین افزایش یابد و فیبر کاهش پیدا کند. پروتئین خام آن حدود ۴۷ تا ۴۹ درصد است و در خوراک مرغهای گوشتی، جوجههای در حال رشد و آبزیان کاربرد فراوان دارد.
3. کنجاله سویا استحصالی یا فلهای
در کارخانههای داخلی، بخشی از تفاله سویا پس از فرآیند روغنکشی بهصورت فلهای و با رطوبت بالا عرضه میشود. این نوع معمولاً ارزانتر است اما ماندگاری و ثبات کیفیت پایینتری دارد و باید بلافاصله مصرف شود.
از نظر ظاهری، کنجاله سویا مرغوب باید رنگ زرد مایل به قهوهای روشن، بافت یکنواخت، بوی طبیعی و فاقد کپک یا رطوبت اضافی داشته باشد. در صورت خشکسازی بیش از حد، رنگ آن تیره و ارزش تغذیهایاش کاهش مییابد.
کنجاله سویا از نظر ترکیب غذایی، یکی از متوازنترین منابع پروتئین گیاهی در جهان است. نسبت مناسب بین پروتئین خام، فیبر، چربی، ویتامینها و مواد معدنی، آن را به جزء اصلی فرمول خوراک دام، طیور و آبزیان تبدیل کرده است.
ترکیب | مقدار تقریبی (%) | نقش تغذیهای |
پروتئین خام | 44 – 49 | منبع اصلی اسیدهای آمینه ضروری برای رشد و تولید |
چربی خام | 1 – 2 | تأمین انرژی و بهبود خوشخوراکی خوراک |
فیبر خام | 5 – 7 | بهبود عملکرد گوارش در نشخوارکنندگان |
خاکستر (مواد معدنی) | 5 – 6 | تأمین کلسیم، فسفر، پتاسیم و منیزیم |
رطوبت | 10 – 12 | حفظ ماندگاری و ثبات کیفی |
انرژی متابولیسمی طیور | 2500 – 2700 kcal/kg | تأمین انرژی متوسط برای رشد و تولید تخم |
انرژی خالص نشخوارکنندگان | 1800 – 1900 kcal/kg | مناسب برای گاوهای شیری و گوسفندان پرواری |
ویژگی ممتاز کنجاله سویا در مقایسه با سایر منابع پروتئین گیاهی، ترکیب ایدهآل اسیدهای آمینه ضروری است.
این محصول غنی از لیزین، آرژنین، ترئونین، ایزولوسین، والین و هیستیدین است؛ موادی که نقش حیاتی در رشد عضلات، تولید شیر و تشکیل پروتئینهای حیوانی دارند.
بااینحال، مقدار متیونین در کنجاله سویا پایینتر از سطح ایدهآل است؛ به همین دلیل در جیرههای صنعتی معمولاً از مکمل متیونین استفاده میشود تا تعادل پروتئینی حفظ شود.
در مقایسه با کنجاله کلزا یا آفتابگردان، کنجاله سویا دارای قابلیت هضم بالاتر (بیش از ۸۸٪)، پروتئین بیشتر و محتوای فیبر کمتر است. این مزیت باعث میشود که سویا بتواند بهتنهایی بخش بزرگی از نیاز پروتئینی دام و طیور را پوشش دهد، بدون آنکه ساختار خوراک بیش از حد فیبردار شود.
ترکیب تغذیهای ممتاز، ثبات کیفیت و فراوانی عرضه در بازار جهانی، سبب شده کنجاله سویا به عنوان استاندارد طلایی پروتئین گیاهی در صنعت خوراک شناخته شود.
بازار کنجاله سویا در ایران ترکیبی از محصولات وارداتی از برزیل، آرژانتین و هند و محصولات داخلی تولیدشده از دانههای روغنی ایرانی است.
هر نوع کنجاله بسته به منشأ تولید، روش فرآوری و درصد پروتئین، ویژگیهای متفاوتی دارد. در ادامه، مهمترین انواع کنجاله سویا موجود در بازار ایران معرفی میشوند.
کنجاله سویا برزیلی از بهترین انواع وارداتی در بازار ایران است و به دلیل پروتئین خام بالا (۴۵ تا ۴۷٪)، رنگ روشن، چربی پایین و رطوبت کنترلشده، در کارخانههای خوراک دام و طیور بهطور گسترده استفاده میشود.
محمولههای برزیلی از طریق بندر امام خمینی (BIK) وارد میشوند و دارای گواهی کیفیت بینالمللی (COA و SGS) هستند.
این نوع کنجاله بهویژه برای مرغهای گوشتی، تخمگذار و گاوهای شیری پرمحصول مناسب است
کنجاله سویا آرژانتینی از نظر کیفیت نزدیک به نوع برزیلی است، اما رنگ آن کمی تیرهتر بوده و فیبر بیشتری دارد. پروتئین خام در محدوده ۴۵ تا ۴۶٪ قرار دارد.
بهدلیل استحکام ساختار دانه، این نوع کنجاله در طول حملونقل مقاومت بالایی دارد و کیفیت خود را تا مقصد حفظ میکند.
این محصول برای استفاده در خوراک گاو پرواری و دامهای سنگین بسیار مناسب است و معمولاً از لحاظ قیمت، کمی اقتصادیتر از نوع برزیلی است.
کنجاله سویا هندی بهدلیل نزدیکی جغرافیایی و هزینه حمل کمتر، یکی از پرمصرفترین گزینهها در فصولی است که عرضه جهانی محدود میشود.
پروتئین خام آن حدود ۴۴ تا ۴۶٪ و فیبر نسبتاً بالاتری دارد. در عوض، از نظر قیمت رقابتیتر است و برای خوراک دام سنگین، گوسفندان پرواری و طیور تخمگذار انتخابی مقرونبهصرفه محسوب میشود.
این نوع، نسخه High Protein (پروتئین بالا) کنجاله برزیلی است که پس از حذف کامل پوسته تولید میشود.
پروتئین خام آن تا ۴۸ تا ۴۹٪ افزایش یافته و فیبر کمتر از ۴٪ دارد. به همین دلیل، برای جیرههای تخصصی طیور گوشتی، جوجههای یکروزه و خوراک آبزیان ایدهآل است.
کنجاله HP معمولاً قیمت بالاتری دارد اما از نظر کیفیت تغذیهای و قابلیت هضم، برترین نوع در بازار محسوب میشود.
در سالهای اخیر، با راهاندازی واحدهای روغنکشی در استان خوزستان، بخشی از نیاز کشور از دانههای کشتشده داخلی تأمین میشود.
کنجاله خوزستان دارای پروتئین خام حدود ۴۲ تا ۴۴٪ و فیبر نسبتاً بیشتر است. تازگی بالا و قیمت مناسب از ویژگیهای آن است، اما بهدلیل رطوبت بالاتر، نگهداری طولانیمدت آن نیاز به شرایط مناسب دارد.
گیلان یکی از استانهای پیشرو در تولید دانه سویا است. کنجاله تولیدی آن به دلیل رطوبت طبیعی کمتر و رنگ روشنتر، کیفیت ظاهری مطلوبی دارد.
پروتئین خام در حدود ۴۳ تا ۴۵٪ و فیبر حدود ۶٪ است. برای خوراک گاوهای شیری و گوسفندان پرواری بسیار مناسب است.
کنجاله سویا گلستان از مزارع شمالی کشور تهیه میشود و بهدلیل فرآوری نزدیک به محل برداشت، یکی از تازهترین انواع کنجاله داخلی است.
پروتئین آن حدود ۴۴٪ و رنگ آن زرد روشن است. این نوع برای مصرف فصلی در خوراک دام و مرغ بومی گزینهای اقتصادی و باکیفیت است.
این نوع کنجاله از دسته محصولات اقتصادی محسوب میشود و دارای پروتئین خام حدود ۴۰ تا ۴۲٪ است.
در شرایطی که قیمت سویا بالا باشد، برای جیرههای اقتصادی در گاوداریها و دامداریهای متوسط کاربرد دارد.
این نوع معمولاً در کارخانههای روغنکشی داخلی بهصورت فلهای یا مرطوب تولید میشود. پروتئین آن حدود ۳۹ تا ۴۲٪ است و بهدلیل نداشتن فرآیند کامل خشکسازی، باید سریعاً مصرف شود.
در دامداریهای نزدیک به واحد تولید، گزینهای کمهزینه برای مصرف روزانه است.
تنوع بالای کنجاله سویا وارداتی و داخلی در ایران امکان انتخاب دقیق بر اساس نیاز، نوع دام، و بودجه را فراهم کرده است. تجارت دانه کیهان با دسترسی مستقیم به بنادر جنوبی و کارخانههای تولید داخلی، تأمینکننده انواع کنجاله سویا با گواهی کیفیت معتبر و امکان تحویل فوری است.
بازار کنجاله سویا در ایران به دو منبع اصلی متکی است: کنجاله وارداتی از کشورهای برزیل، آرژانتین و هند، و کنجاله تولیدشده از دانههای داخلی در استانهایی مانند خوزستان، گیلان و گلستان. هر دو منبع نقش مکمل در تأمین نیاز صنایع خوراک دام دارند، اما از نظر کیفیت، ثبات و قیمت تفاوتهایی وجود دارد که شناخت آنها به انتخاب آگاهانهتر کمک میکند.
کنجاله وارداتی بهویژه از مبادی برزیل و آرژانتین از نظر درصد پروتئین خام، یکنواختی بافت و رطوبت کنترلشده، در سطح بالاتری قرار دارد.
میانگین پروتئین خام در انواع وارداتی ۴۶ تا ۴۸٪ است، در حالی که کنجالههای داخلی معمولاً بین ۴۲ تا ۴۵٪ پروتئین دارند.
فیبر و خاکستر در نمونههای داخلی بیشتر است که باعث کاهش جزئی در انرژی قابلهضم میشود.
در مقابل، تازگی بالای کنجاله داخلی و رنگ روشنتر آن از مزایای قابل توجه محسوب میشود، بهویژه برای دامداریهایی که مصرف روزانه دارند.
کنجاله وارداتی از طریق بندر امام خمینی (BIK) در طول سال و در مقیاس انبوه تأمین میشود.
شرکتهای بینالمللی صادرکننده با ارائه گواهیهای COA و SGS، ثبات کیفیت و استمرار عرضه را تضمین میکنند.
در مقابل، تولید داخلی وابسته به فصل برداشت دانه سویا و ظرفیت کارخانههای روغنکشی است؛ بنابراین در برخی ماهها محدود و ناپایدار است.
در فصولی که نرخ ارز ثابت و عرضه جهانی مناسب است، کنجاله وارداتی معمولاً از نظر نسبت پروتئین به قیمت مقرونبهصرفهتر است.
اما در دورههایی که واردات با تأخیر یا افزایش هزینه حمل مواجه میشود، کنجاله داخلی به گزینهای رقابتی و در دسترستر تبدیل میگردد.
کنجاله وارداتی با رطوبت پایینتر (حدود ۱۱–۱۲٪) ماندگاری بیشتری دارد و در انبارهای بزرگ قابل ذخیرهسازی بلندمدت است.
در حالیکه کنجاله داخلی در صورت نگهداری نامناسب، مستعد جذب رطوبت و افت کیفیت است و برای مصرف کوتاهمدت مناسبتر میباشد.
انتخاب بین کنجاله وارداتی و داخلی باید بر اساس نوع دام، ظرفیت مصرف، فاصله از بندر یا کارخانه، و هدف تغذیهای انجام شود. بسیاری از کارخانههای خوراک صنعتی از ترکیب هر دو منبع استفاده میکنند تا هم ثبات پروتئینی جیره حفظ شود و هم هزینه نهایی خوراک کاهش یابد.
با توجه به وابستگی بالای صنعت خوراک دام ایران به واردات کنجاله سویا، شناخت مسیرهای ورودی و بنادر فعال کشور اهمیت زیادی دارد.
هر سال میلیونها تن کنجاله سویا از مبدأ کشورهای برزیل، آرژانتین و هند از طریق بنادر جنوبی و در مواردی شمالی وارد ایران میشود.
بندر امام خمینی در استان خوزستان، بزرگترین درگاه ورود کنجاله سویا به ایران است.
بیش از ۶۰ درصد محمولههای وارداتی کشور در این بندر تخلیه میشود.
کشتیهای فلهبر از آمریکای جنوبی (بهویژه برزیل و آرژانتین) در این بندر پهلو میگیرند و بار پس از نمونهبرداری و تأیید آزمایشگاهی (COA و SGS)، وارد چرخه توزیع داخلی میشود.
مزیت اصلی بندر امام، وجود سیلوهای مجهز، انبارهای مکانیزه، خطوط ریلی مستقیم و موقعیت استراتژیک برای توزیع سراسری است.
در برخی فصول سال که ظرفیت بندر امام پر میشود، بخشی از واردات کنجاله سویا از طریق بندرعباس انجام میگیرد.
این بندر بهویژه برای محمولههای کوچکتر از مبادی آسیایی مانند هند مناسب است.
به دلیل فاصله کمتر با مراکز مصرف در جنوبشرق و مرکز کشور، بندرعباس نقش مکمل در شبکه تأمین دارد.
در سالهای اخیر، بخشی از واردات دانه و کنجاله سویا از کشورهای حاشیه خزر مانند روسیه و قزاقستان نیز از طریق بنادر شمالی انجام شده است.
اگرچه حجم این مسیر محدودتر است، اما در تأمین منطقهای و کاهش هزینه حمل زمینی نقش مؤثری دارد.
در مجموع، تمرکز اصلی تأمین کنجاله سویا در ایران بر محور بندر امام خمینی (BIK) است؛ جایی که مجموعههایی مانند تجارت دانه کیهان با بهرهگیری از شبکه توزیع ریلی و جادهای گسترده، امکان تحویل سریع و مطمئن به سراسر کشور را فراهم کردهاند.
| شاخص | توضیحات و محدوده مطلوب | نکات مهم |
|---|---|---|
| درصد پروتئین خام (CP) | حداقل ۴۵٪ برای نوع معمولی و ۴۸٪ به بالا برای نوع HP | پروتئین پایینتر نشاندهنده پوستهگیری ناقص یا ترکیب با بقایای غیرسویا است. |
| رطوبت (Moisture) | بین ۱۰ تا ۱۲ درصد | رطوبت بالا باعث کپکزدگی و کاهش ماندگاری محصول میشود. |
| فیبر خام (CF) | ۵ تا ۷٪ برای نوع معمولی و کمتر از ۴٪ برای نوع HP | فیبر زیاد بیانگر ناخالصی یا پوسته زیاد در ترکیب است. |
| رنگ و بو | زرد مایل به قهوهای روشن، بوی طبیعی و مطبوع سویا | بوی ترش یا سوختگی نشانه خرابی یا حرارتدهی بیش از حد است. |
| اندازه ذرات | یکنواخت، بدون گردوغبار و ذرات سوخته | دانههای تیره یا سوخته نشاندهنده فرآیند خشکسازی نامناسب هستند. |
در حال حاضر، مجموعه تجارت دانه کیهان با عرضه مستقیم کنجاله سویا از مبادی بندر امام، بندرعباس و تولیدکنندگان داخلی، تمامی محصولات خود را همراه با گواهی کیفیت معتبر ارائه میدهد تا خریداران از سلامت و اصالت کالا اطمینان کامل داشته باشند.
کنجاله سویا (SBM) مهمترین منبع پروتئین گیاهی در تغذیه دام، طیور و آبزیان است و در اغلب جیرههای صنعتی سهم بالایی دارد.
دلیل این جایگاه ویژه، ترکیب استثنایی از پروتئین خام بالا، تعادل اسیدهای آمینه، قابلیت هضم مناسب و خوشخوراکی بالا است.
کنجاله سویا جزء ثابت خوراک مرغهای گوشتی و تخمگذار است و معمولاً ۲۵ تا ۴۰ درصد جیره را تشکیل میدهد.
در گاوهای شیری، کنجاله سویا منبع اصلی پروتئین عبوری (UDP) است که در شکمبه تجزیه نمیشود و مستقیماً در روده کوچک جذب میگردد.
این ویژگی باعث افزایش تولید شیر، درصد چربی و پروتئین شیر میشود.
در گاوهای پرواری نیز، سویا به بهبود رشد عضلانی و افزایش ضریب تبدیل کمک میکند.
میانگین مصرف کنجاله سویا در خوراک گاوهای شیری حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد و در گاوهای پرواری ۱۰ تا ۱۵ درصد ماده خشک جیره است.
در دامهای کوچک، سویا با تأمین پروتئین قابل تجزیه در شکمبه (RDP)، موجب رشد یکنواخت و افزایش وزن روزانه میشود.
میزان مصرف پیشنهادی حدود ۸ تا ۱۲ درصد از کل خوراک خشک است.
در گوسفندان شیرده نیز، افزودن مقادیر کم کنجاله سویا به حفظ تولید شیر و افزایش درصد چربی کمک میکند.
در جیره ماهی و میگو، کنجاله HP (۴۸٪) بهعنوان جایگزین بخشی از آرد ماهی استفاده میشود.
پروتئین قابلهضم بالا، اسیدهای آمینه متعادل و چربی پایین باعث بهبود رشد و کاهش هزینه تولید خوراک آبزیان میشود.
کنجاله سویا ستون اصلی تعادل پروتئینی جیرههای دامی است. ترکیب دقیق آن با منابع انرژی مانند ذرت و چربی محافظتشده، کلید موفقیت در افزایش بازده تولید و کاهش هزینه خوراک محسوب میشود.
کنجاله سویا ۴۶٪ معمولی است و شامل پوسته دانه نیز میشود، در حالی که نوع ۴۸٪ (HP) پوستهگیری شده و پروتئین بالاتر و فیبر کمتری دارد. نوع HP برای خوراک طیور گوشتی، جوجه و آبزیان مناسبتر است.
کنجاله برزیلی بندر امام به دلیل یکنواختی کیفیت، رطوبت پایین و پروتئین بالا، در بین دامداران و کارخانههای خوراک بهعنوان بهترین گزینه شناخته میشود.
بله، کنجاله داخلی خوزستان و گیلان از نظر تازگی و قیمت اقتصادی است، اما از نظر پروتئین و ثبات کیفیت هنوز کمی پایینتر از وارداتی است. ترکیب هر دو منبع بهترین نتیجه را میدهد.
منبع اصلی پروتئین و اسیدهای آمینه ضروری است که موجب رشد سریع، افزایش تولید شیر و تخممرغ و بهبود ضریب تبدیل خوراک میشود.
با بررسی گواهی COA و SGS، رنگ روشن، بوی طبیعی و رطوبت زیر ۱۲٪ میتوان از سلامت و اصالت محصول اطمینان حاصل کرد.
کنجاله سویا (SBM) بهعنوان مهمترین منبع پروتئین گیاهی در صنعت خوراک دام، طیور و آبزیان، جایگاهی بیرقیب دارد. این محصول بهدلیل درصد پروتئین بالا، تعادل اسیدهای آمینه و قابلیت هضم فوقالعاده، عنصر کلیدی در جیرههای حرفهای محسوب میشود.
در بازار ایران، کنجالههای وارداتی از برزیل، آرژانتین و هند با کیفیت بالا و ثبات عرضه، در کنار محصولات داخلی تولیدشده در خوزستان، گیلان، گلستان و کرمان، تنوع گستردهای را برای خریداران فراهم کردهاند.
انتخاب نوع مناسب کنجاله باید بر اساس گونه دامی، هدف تغذیه و شرایط اقتصادی انجام شود.
